محمدرضا تاجیک نویسنده و ورامین‌شناس در یادداشتی نوشت: یکی از خصوصیات اصلی مردمان دشت ورامین که در طول تاریخ از صفات بارز آنان بوده است علاقمندی به هنر و تولید محصولات سنتی و صنایع‌دستی می‌باشد. از جمله این هنرهای اصیل و ارزنده که از جایگاه ویژه‌ای در بین صنایع دستی شهرستان ورامین برخوردار است، هنر سنتی شیشه‌گری و آبگینه می‌باشد که قدمتی درخشان و طولانی در تاریخ هنر ایران و دشت ورامین دارد.

بنا بر نظر هنرمندان اصیل این رشته، در عصر سلجوقیان که صنایع دستی و هنرهای سنتی در برخی رشته‌ها به اوج تکامل خود رسید، هنر آبگینه ورامین نیز در کنار رونق هنر آجرکاری سنتی، گچبری و صنایع دستی فلزی، با خلق آثاری ماندگار، به شکوفایی رسید. هرچند در عصر حکومتگران بعدی و ایلخانان مغول، هنر شیشه‌گری در کشور رو به افول نهاد اما این هنر در دشت ورامین جایگاه خویش را حفظ و از یکسو با یورش مغولان و تخریب منطقه تاریخی ری و کوچ مردمان و هنرمندان آن دیار به منطقه ورامین و از سوی دیگر انتخاب و تثبیت ورامین به عنوان مقر اداری و اقتصادی ایلخانان، ورامین را تبدیل به یکی از کانون‌های هنر و هنرمندان اصیل ایرانی نمود.

در این دوره و در کنار هنرهایی همچون معماری، آجرکاری، کاشی کاری و گچبری، هنر شیشه‌گری فوتی و آبگینه نیز رونق دوچندان پیدا نمود و استقرار کارگاه‌های بزرگ و کوچک شیشه‌گری و روی آوردن مردمان هنرمند و هنر دوست آن به این هنر، ورامین را تبدیل به قطب هنر شیشه و آبگینه نمود. باید گفت که در عصر صفویه نیز این هنر مورد توجه خاندان حکومتگر ایرانی قرار داشت و کارگاه‌های کوچک و بزرگی در ورامین، ری، نیشابور و... پدید آمد و با استفاده گسترده مردم از تولیدات آبگینه به عنوان ظروف مصرفی، تولیدات آن نیز رونقی دوباره یافت.
 

پس از سلسله‌های افشاریه و زندیه، در دوران قاجاریه نیز با انتخاب تهران به پایتختی، شیشه و آبگینه ورامین از مجاورت با پایتخت بیشترین بهره را برد و دوران درخشان و طلایی خود را آغاز کرد بطوری که با دسترسی گسترده به منابع و مواد اولیه و استقرار کوره‌های بزرگ و کوچک در گوشه و کنار روستاها و مناطق پرجمعیت این دشت، آبگینه ورامین تبدیل به یکی از هنرهای ماندگار شد. به ویژه آنکه در این دوره، پس از کشف و استخراج نفت و دسترسی آسان‌تر به سوخت ارزان جهت مصارف کوره‌ها، از یک طرف تولید آجرهای نسوز خارجی و واردات آن به کشور و از طرف دیگر تهیه اکسید فلزات مختلف که امکان استفاده از رنگ‌های زیبا را برای استادکاران هنر-‌صنعت شیشه و آبگینه فراهم می‌کرد، تولیدات این گروه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی را به چنان تنوعی رساند که هنر شیشه‌گری با نام ورامین عجین شد.

در دوره قاجار هرچند شاهد وجود ظرف‌های زیبا و تزئینی ساخته شده با دو روش دمیدن آزاد و دمیدن در قالب بوده‌ایم، اما ورود هنر شیشه‌گری سنتی به مرحله تولید صنعتی، رویدادی بود که در عصر این سلسله پس از گسترش روابط تجاری با غرب و اثرپذیری از انقلاب صنعتی اروپا به وقوع پیوست. در عصر پهلوی اول، شاه ایران با الهام از شاه عباس صفوی و برای احیای مجدد دوره اوج هنر شیشه‌گری، شش صنعتگر آلمانی را به ایران آورد و سعی در احیای این هنر نمود و به دنبال آن در نقاطی از تهران، ری و ورامین کارخانه و کارگاه شیشه‌گری ایجاد و افتتاح شدند که بعد از حدود یکصد سال، هنوز برخی از آن‌ها فعال هستند.
امروزه نیز به مدد وجود منبع عظیم گاز به عنوان جایگزین نفت و گازوئیل، تولید داخلی آجر نسوز جهت ساخت کوره‌ها، طراحی‌های نو و تنوع محصولات در فرم، استفاده از قالب‌های آماده و تولید آبگینه فوتی و قالبی و راه‌یابی به بازارهای جهانی، این هنر درخشان‌ترین دوران حیات خود را سپری می‌کند. اگرچه معتقدیم کشور ما تا رسیدن به ظرفیت واقعی تولید شیشه و آبگینه خصوصاً در حوزه صادرات هنوز فاصله دارد اما اکنون شهرستان ورامین با فعالیت بیش از ۶۴ کارگاه بزرگ و کوچک شیشه‌گری و تولید آبگینه و فعالیت بیش از ۵۶۰۰ نفر هنرمند و صنعتگر، تولید ۷۵ درصد از محصولات شیشه و آبگینه کشور را به خود اختصاص داده و یکی از مهمترین مراکز عمده تولید محصولات شیشه‌ای دست ساز در ایران می‌باشد و محصولات تولیدی آن که حاصل تفکر و دستان توانمند و ذوق هنری خالقان هنرمند آن است، به بیش از ۱۷ کشور خارجی ازجمله ترکیه، امارات و... صادر می‌شود.

هرچند که زادگاه هنر و صنعت شیشه‌گری و آبگینه ورامین، منطقه خیرآباد و روستاهای اطراف آن از جمله خورین، محمود آباد و... می‌باشد، اما در دیگر شهرستان‌های دشت ورامین از جمله پاکدشت، قرچک و پیشوا نیز کارگاه‌های سنتی شیشه گری فعال بوده و هنرمندان آن به صورت های مختلفی همچون شیشه گری فوتی، قالبی و فوتی - قالبی مشغول تولید آثار هنری خود هستند.

اما آنچه که بیان آن حائز اهمیت است، اینکه هر چند طی قرون مختلف، هنرهای تکمیلی روی شیشه و آبگینه قوت گرفته، اما امروزه با انجام اقدامات تکمیلی بر روی انواع تولیدات شیشه ایی که حالت تزئینی دارند، آثار بسیار زیبا و دارای ارزش هنری والایی به دست هنرمندان شیشه گر شامل تراش روی شیشه، مینای شیشه، نقاشی رو و پشت شیشه، همجوشی شیشه، معرق شیشه یا خانه بندی شیشه و ... تولید می شود.

حال با تشکیل انجمن صنفی شیشه و بلور شهرستان ورامین به همت جمعی از هنرمندان و صنعتگران این رشته هنری و همچنین راه اندازی نخستین آموزشگاه علمی شیشه و آبگینه در این شهرستان، امید می رود ورامین پس از کسب افتخار ثبت شهر ملی شیشه و آبگینه، در آینده ایی نچندان دور شاهد ثبت جهانی شهر ورامین با این هنر فاخر و ارزنده نیز باشیم.

انتهای پیام/